Een kwestie van optellen

Nederland heeft zich ten doel gesteld om in 2050 CO₂-neutraal te zijn. Om zonder aardgas toch heel Nederland te verwarmen, zijn er duurzame oplossingen nodig. Maar er is geen eenduidig antwoord op de vraag naar een duurzame warmteoplossing voor heel Nederland. Elke gemeente creëert een eigen Transitievisie Warmte. Energie voor Elkaar pleit bij het maken van die plannen voor een +++-visie om alle beschikbare en potentiële, haalbare en betaalbare duurzame warmteoplossingen te overwegen. Energie voor Elkaar draagt ook bij aan de realisatie van warmtenetten, die een goede oplossing in veel situaties biedt. Allerlei factoren en verschillen per gebied, bepalen de keuze voor de warmteoplossing die wordt gekozen in elk wijkuitvoeringsplan (WUP).

Optelsom van verschillende warmteoplossingen

In de Regionale Energiestrategieën (RES) wordt afgewogen waar en hoe duurzame elektriciteit het best opgewekt kan worden en welke warmtebronnen gebruikt kunnen worden om wijken en gebouwen van aardgas af te halen. In deze strategieën gaat veel aandacht uit naar elektriciteit, terwijl warmtevoorziening bijna 40 procent beslaat van het energieverbruik in Nederland. Ook voor het warmtevraagstuk geldt dat de mogelijkheden afhankelijk zijn van de beschikbaarheid en geschiktheid van warmtebronnen en -technieken op bepaalde plekken. Factoren die van invloed zijn, zijn bijvoorbeeld de bevolkingsdichtheid van een gebied, doorrekening van de korte- en lang termijn behoefte en hoe ingrijpend de veranderingen zijn die gemeenten en gebouweigenaren zich kunnen veroorloven.

Energie voor Elkaar is voorstander van een dubbele aanpak waarbij een duurzame warmteoplossing gekozen wordt én er geïsoleerd wordt. Isoleren is een investering, maar noodzakelijk. Als wordt gekozen voor de levering van duurzame warmte van een warmtenet, voldoet de afnemer direct aan de eisen van de energietransitie. Isoleren kan hij vervolgens in zijn eigen tempo doen, terwijl hij al duurzaam energieverbruiker is.

Meespelende factoren

We noemen een aantal factoren die mede bepalen welke warmteoplossing in specifieke situaties de beste keuze is. Varianten op en combinaties van het warmtenet, de warmtepomp en biogas worden vaak overwogen als belangrijke warmtestrategieën. In dit artikel schetsen we de effecten van deze factoren in relatie tot deze drie warmteoplossingen.

Bevolkingsdichtheid

Of een gebied dunbevolkt of dichtbevolkt is, bepaalt mede welke warmteoplossing er het best past. In dichtbevolkte gebieden liggen gebouwen dicht genoeg bij elkaar om er een infrastructuur van leidingen aan te leggen. In een dichtbevolkt land als Nederland is een warmtenet daardoor in veel gevallen een haalbare optie. Een belangrijke voorwaarde voor een warmtenet is collectiviteit, die niet mogelijk is in een dunbevolkt buitengebied. De kosten voor aanleg kunnen dan niet worden terugverdiend, omdat er niet voldoende aansluitingen gerealiseerd kunnen worden.
In een buitengebied wordt vaak een warmtepomp als duurzame warmteoplossing gekozen. Deze wordt op de locatie geïnstalleerd en aangesloten op het elektriciteitsnet. Dit is duurzaam als er gebruik gemaakt wordt van groene stroom. Een andere mogelijke oplossing in buitengebieden is biogas. Als er een goed functionerend netwerk van gasleidingen beschikbaar is, kan deze vrij eenvoudig gebruikt worden voor het vervoeren van biogas.

Soort bouw

Bij gebouwen die nu gebouwd worden, wordt rekening gehouden met duurzaamheid, bijvoorbeeld door goed te isoleren. Maar heel veel oude(re) gebouwen zijn niet goed geïsoleerd. In januari 2020 hadden 60,8 procent van de 3,8 miljoen woningen met een energielabel het label C of lager. Goed en niet goed geïsoleerde gebouwen hebben fundamenteel andere warmtebehoeften. Waar een goed geïsoleerde woning leidingwater van 30 tot 50 graden nodig heeft voor een aangename temperatuur, heeft een woning die niet goed geïsoleerd is daarvoor leidingwater van 70 à 80 graden nodig. Niet met alle warmteoplossingen kunnen deze hoge temperaturen bereikt worden. Er zijn warmtepompen die geschikt zijn voor lage- of hogetemperatuurverwarming. Hogetemperatuurverwarming via een warmtepomp vraagt veel elektriciteit en vormt een zware belasting voor het elektriciteitsnetwerk. De situatie wordt ongunstig als veel huizen in dezelfde omgeving een hogetemperatuurwarmtepomp gebruiken, omdat dit het elektriciteitsnet zal overbelasten. Bij behoefte aan een collectieve oplossing is een warmteoplossing nodig die gevarieerde bouw kan bedienen. De kracht van de warmtenetten van Energie voor Elkaar is dat er panden met allerlei bestemmingen en nieuwe en bestaande bouw op aangesloten kunnen worden.

Omstandigheden

Voor de keuze van de beste warmteoplossing zijn ook de omstandigheden van de regio van belang. De mogelijkheden zijn namelijk ook afhankelijk van bijvoorbeeld ligging ten opzichte van water, industrie, ruimte voor windmolens en zonnepanelen, etc. Een warmtenet kan gebruik maken van biowarmte, zonnewarmte, aardwarmte, restwarmte, riothermie etc., door de energie die deze bronnen leveren in het warmtenet in te koppelen. Of er in een gebied daadwerkelijk gebruik gemaakt kan worden van deze warmtebronnen is afhankelijk van de aanwezigheid ervan in de regio.

Korte of lange termijn

Om de klimaatdoelen te bereiken is een warmteoplossing nodig die op korte termijn resultaat oplevert. Tegelijkertijd is het belangrijk dat de gekozen warmteoplossing wel een langetermijnoplossing is en deze niet binnen korte tijd vervangen moet worden. Het gaat tenslotte om serieuze investeringen. Een warmteoplossing creëren die zowel een goede korte- als langetermijnoplossing is, is geen gemakkelijke opgave. Biogas is bijvoorbeeld een goede kortetermijnoplossing omdat het bestaande gasnet geschikt is voor het vervoer ervan. Wel moeten er andere gasmeters worden gebruikt dan voor aardgas, maar verder zijn de veranderingen voor de eindgebruikers minimaal. De veranderingen voor eindgebruikers zijn bijvoorbeeld ook kleiner dan wanneer waterstof via het gasnet vervoerd wordt. Maar sommige gasnetten zijn aan vervanging toe. Bovendien is biogas beperkt beschikbaar eigenlijk harder nodig als groene brandstof in de industrie, omdat het de enige manier is om de zeer hoge temperaturen te bereiken die nodig zijn voor bepaalde industriële processen. Daardoor is het geen goede langtermijnoplossing.

Een warmtepomp is door de relatief hoge prijs een langetermijninvestering. De stroom waarop warmtepompen draaien, is momenteel echter nog niet altijd duurzaam. Een grotere energievraag draagt daardoor niet bij aan het realiseren van de klimaatdoelstellingen. Op de warmtenetten van partnerwarmtebedrijven van Energie voor Elkaar kan een mix van warmtebronnen aangesloten worden die op dat moment het meest duurzaam is. Zodra er een nieuwe, duurzamere bron is, kan deze ook op het net aangesloten worden. Korte en lange termijn resultaat dus, zonder extra investering van de afnemer.

Collectief of individueel

Sommige warmtebronnen en -technieken zijn geschikt voor gebruik door een grote groep mensen, terwijl andere warmtebronnen voor individueel gebruik zijn ontwikkeld. Gebouweigenaren gaan na of zij mee kunnen en willen doen aan een collectief aanbod of dat zij zelf voor een individuele warmteoplossing kiezen. Warmtenetten en gasnetwerken voor biogas zijn voorbeelden van collectieve oplossingen waarbij uiteindelijk de afnemers de kosten delen, in de vorm van een abonnement. Warmtepompen zijn geschikt voor individueel gebruik, waardoor de (relatief grote) installatie zich in en om het gebouw bevindt. De afnemer is hierdoor niet afhankelijk van de duurzaamheidsvisie van de wijk of gemeente, maar betaalt de investering, los van de mogelijkheid van het verkrijgen van subsidie, in zijn geheel.

Hoe ingrijpend: ruimtelijk en financieel

Gemeenten, warmteaanbieders en gebouweigenaren gaan ook na hoe ingrijpend verschillende warmteoplossingen zullen zijn. Veranderingen kunnen ingrijpend zijn voor de ruimte, doordat er veel verwijderd en/of aangelegd moet worden. De ene warmteoplossing neemt meer ruimte in beslag dan de andere. Warmte via een warmtenet vereist een infrastructuur van leidingen en koppelstations. Een particuliere warmtepomp wordt op het terrein van de particulier geplaatst.

Maar het kan ook ingrijpend zijn in financiële zin. De ene oplossing is simpelweg veel prijziger dan de andere oplossing. Het gasnet ligt er al, waardoor biogas een relatief betaalbare oplossing lijkt te zijn. Een warmtenet is collectief en dus uiteindelijk grotendeels een gezamenlijke investering door een grote groep mensen. De installatie van een warmtepomp is meestal bedoeld voor één huishouden waardoor de gebruiker zelf verantwoordelijk is voor de investering(en): de eerste aanschaf en het onderhoud. De kosten voor het gebruik van een warmtepomp verschillen per woning omdat die afhankelijk zijn van de isolatiestaat van de woning en wensen op het gebied van comfort. Bij de keuze voor een warmteoplossing speelt ook terugverdientijd een rol. Die terugverdientijd is afhankelijk van de warmteoplossing, maar ook welke isolatiewerkzaamheden verricht moeten worden om de warmteoplossing te kunnen gebruiken en de afschrijvingstermijn van bijvoorbeeld de warmtepomp.

Draagvlak

Als we in Nederland de klimaatdoelstellingen willen realiseren, is het van belang dat we allemaal een bijdrage daaraan willen leveren. Draagvlak is essentieel. Wat belangrijk is voor het creëren van draagvlak, is de keuzevrijheid die er geboden kan worden. Ook bij de keuze die gemaakt wordt in de RES en in de gemeentelijke wijkaanpak, is keuzevrijheid en burgerparticipatie essentieel. Maar natuurlijk is het zo dat als een wooncorporatie of projectontwikkelaar een keuze maakt, die bepalend is voor de huurders. Dat voelt vreemd, maar is dat eigenlijk niet. Dat is namelijk nu ook het geval. Het huis dat je koopt of de woning die je huurt, heeft een aantal kenmerken die je meeweegt om een aanbod voor huur te accepteren of niet. De technische installatie is daar een factor in en in de toekomst zal ook de gemaakte keuze voor de warmtevoorziening een rol in spelen. Voor woningeigenaren geldt dat zij het contract met het warmtebedrijf kunnen opzeggen om een andere warmtevoorziening te kiezen.

De beste keuze, overal en voor iedereen

Voor de energietransitie geldt: alles is nodig om de klimaatdoelstellingen te behalen. Alle bronnen, alle technieken, al onze innovatiekracht en draagvlak onder ons allemaal. Het recept voor een aardgasvrij Nederland zal worden gevonden in een combinatie van warmteoplossingen, bronnen en technieken en veel maatschappelijk draagvlak om de benodigde veranderingen te kunnen gaan realiseren. De warmtebedrijven die zijn aangesloten bij Energie voor Elkaar, hebben als specialisme een slim groen warmtenet. Een collectieve warmteoplossing waarbij de warmte van verschillende bronnen in het systeem wordt ingekoppeld, waardoor het systeem zich blijft vernieuwen en verduurzamen.